1 QUAN ĐIỂM CỦA MÌNH VÀ ĐƯỢC TRÌNH BÀY BỞI CHAT GPT, MUỐN CHIA SẺ&BÀN LUẬN

3 tháng trước

Trong xã hội hiện đại, nơi mà mỗi người đều sống trong một mạng lưới quan hệ phức tạp giữa gia đình, bạn bè, đồng nghiệp, cộng đồng…, con người ngày càng trở nên khéo léo, tinh vi trong hành vi ứng xử. Họ cư xử với nhau bằng sự nhã nhặn, đồng cảm, tử tế và đôi khi là những hành động đầy vị tha. Tuy nhiên, nếu quan sát kỹ hơn, chúng ta sẽ nhận ra một nghịch lý rất thật: ẩn sau lớp vỏ “xã hội” đầy lý tưởng ấy, có khi là sự ích kỷ sâu sắc nhưng được che giấu khéo léo. Con người giúp đỡ, kết nối, lắng nghe, đồng hành… nhưng rất nhiều hành vi trong số đó không hoàn toàn vô tư — mà bắt nguồn từ chính nhu cầu được thuộc về, được công nhận, hoặc được lợi ích nào đó.

Không thể phủ nhận rằng con người là sinh vật mang tính xã hội. Từ khi sinh ra, mỗi cá nhân đều sống trong mối quan hệ phụ thuộc vào người khác: trẻ con cần cha mẹ, học sinh cần thầy cô, người trưởng thành cần cộng đồng. Nhưng chính vì sự phụ thuộc này, nhiều hành vi “xã hội” tưởng như cao thượng lại bị pha trộn với động cơ cá nhân, dù lớn dù nhỏ. Người ta giúp người khác đôi khi vì muốn nhận lại sự biết ơn, một mối quan hệ có lợi, hoặc chỉ đơn giản để giữ hình ảnh tốt đẹp của mình trong mắt đám đông.

Hành vi “cho đi” – vốn được xem là biểu hiện của sự vị tha – cũng không luôn xuất phát từ lòng tốt thuần túy. Trong nhiều trường hợp, đó là cách con người “đầu tư xã hội”, đặt cược cho sự quay lại của một dạng lợi ích nào đó trong tương lai: niềm tin, cảm tình, hay đơn giản là một lời khen. Đôi khi, họ giúp đỡ người khác không phải vì “người kia cần”, mà vì chính bản thân họ cần cảm thấy “mình tốt”. Cảm giác “mình là người tốt” là phần thưởng cho cái tôi — và cái tôi ấy, một lần nữa, lại là biểu hiện tinh tế của sự ích kỷ.

Ngay cả trong những mối quan hệ thân thiết nhất như tình bạn, tình yêu hay tình thân, yếu tố ích kỷ vẫn len lỏi. Một người yêu người kia vì cảm xúc mình nhận được khi ở bên họ — không nhất thiết vì hiểu rõ hay muốn hy sinh cho đối phương. Một người làm cha mẹ cũng có thể yêu con vì "nó là một phần của mình", vì lòng tự hào cá nhân, hoặc vì muốn con thực hiện những kỳ vọng dang dở của chính họ. Những biểu hiện này không hoàn toàn xấu, nhưng nó cho thấy con người khó thoát khỏi động cơ cá nhân, kể cả trong tình cảm tưởng chừng thiêng liêng nhất.

Tâm lý học hiện đại cũng thừa nhận điều này. Abraham Maslow từng mô tả các tầng nhu cầu của con người, trong đó có nhu cầu được yêu thương, được công nhận và được tôn trọng. Những nhu cầu ấy thúc đẩy hành vi xã hội – nhưng đồng thời cũng khiến hành vi ấy bị điều khiển bởi sự “mong đợi ngầm”. Chúng ta kết nối để được lắng nghe, nhưng thường không thật sự lắng nghe người khác. Chúng ta khen ngợi để tạo ấn tượng, chứ không phải luôn xuất phát từ sự chân thành. Chúng ta đi chơi, trò chuyện, bầu bạn vì cảm giác “được ở trong một nhóm” – chứ không nhất thiết vì hiểu rõ hay quan tâm sâu sắc đến người còn lại.

Cái đáng nói là: sự ích kỷ này không lộ liễu. Nó tinh vi, ẩn mình trong lớp áo đạo đức, trách nhiệm, tình cảm và cả lễ nghĩa. Một người xã giao khéo léo không phải vì họ quan tâm đến tất cả, mà vì họ biết giữ mình an toàn trong mọi mối quan hệ. Một người nói lời tử tế không hẳn là người tử tế thật sự, mà có thể là người biết “đọc vị” cảm xúc người khác để điều chỉnh hành vi có lợi cho mình. Điều này tạo ra một xã hội lịch thiệp, “vừa mắt”, nhưng lại làm cho sự chân thành ngày càng trở nên quý hiếm và khó phân biệt.

Dĩ nhiên, không phải tất cả các hành vi có ích kỷ ẩn sau đều là xấu. Động cơ cá nhân không đồng nghĩa với giả dối. Nhiều người vẫn có thể vừa có lợi cho bản thân, vừa giúp ích cho người khác. Vấn đề chỉ trở nên đáng suy ngẫm khi chúng ta nhầm lẫn giữa “kết nối” và “thấu hiểu”, giữa “ở cùng nhau” và “hiểu vì sao mình cần nhau”. Sự nhầm lẫn ấy khiến con người dễ tổn thương khi kỳ vọng quá nhiều vào những mối quan hệ vốn được xây dựng trên những nhu cầu không được nói ra.

Khi sự thật bị che mờ bởi mặt nạ cảm xúc và ứng xử xã hội, con người có nguy cơ sống trong một thế giới của sự “gần gũi giả lập” – nơi ta tưởng rằng mình hiểu, mình được hiểu, nhưng thật ra chỉ đang va chạm qua những lớp vỏ hành vi. Và khi những lớp vỏ ấy rơi xuống – trong những tình huống căng thẳng, mâu thuẫn, hoặc khi lợi ích không còn trùng nhau – ta mới nhận ra sự cô đơn sâu sắc của bản thân, và sự bất toàn trong mối quan hệ tưởng như thân thiết.

Vậy phải làm sao? Có lẽ, không ai có thể hoàn toàn thoát khỏi tính ích kỷ, bởi nó là bản chất sinh tồn của loài người. Nhưng điều quan trọng là: ta ý thức được nó, và học cách thành thật với chính mình và người khác. Sự thành thật ấy không phải là thô lỗ, mà là can đảm – can đảm để nói: "Tôi kết nối với bạn vì tôi cần bạn, nhưng tôi cũng sẽ cố gắng lắng nghe và hiểu bạn thật sự." Khi ấy, ích kỷ không còn là điều xấu — mà là thứ được kiểm soát bởi nhận thức và lòng trắc ẩn.